از دیدگاه شیعه قیام عاشورا و انتظار موعود به عنوان دو مؤلفه از مؤلفه های مهم فرهنگ تشیع در تداوم و پویایی این فرهنگ نقش اساسی و کلیدی داشته اند. گرچه درباره نقش مثبت انتظار موعود ممکن است برخی تردیدها وجود داشته باشد اما مفهوم شناسی درست ودقیق انتظار و توجه به جایگاه ممتاز و حرکت آفرین آن در مجموعه معارف شیعی این تردیدها رابه راحتی و روشنی برطرف می نماید.
عرصه حکومت و حاکمیت از عرصه های مهم بوده است که نقش قیام عاشورا و انتظار موعود در تداوم و پویایی فرهنگ تشیع در آن به وضوح به چشم می خورد. حرکت شور آفرین امام حسین (ع) برای اصلاح حکومن منحرف و ستم کار یزید الگوی بسیار مناسبی برای شیعیان به وجود آورد تا آنان با بهره گیری از این الگو در همه عصرها و نسل ها، پایا و پویا حضور مثبت خود را در تحولات سیاسی جامعه اسلامی به مرحله ظهور برسانند، ایجاد و پیروزی انقلاب اسلامی ایران با بهره گیری ازاین الگوی حسینی، و با عنایت به زمینه سازی برای ظهور مهدی موعود (ع) بار دیگر پویا بودن فرهنگ تشیع را پس از قرن ها نشان داد.
حفظ هویت مستقل فرهنگی- اجتماعی شیعه با توجه به فکر و فرهنگ علی (ع) عرصه مهم دیگری است که قیام عاشورا و انتظار موعود در آن نقش بسیار مثبت انجام داده اند. به یقین تمام تحولات فرهنگی -اجتماعی شیعه از تدوین و تألیف هزاران کتاب ارزشمند در رشته های مختلف علوم اسلامی گرفته تا حضور آگاهانه و مسئولانه در صحنه های مختلف وظایف اجتماعی و امدار نقش اثر گذار قیام عاشورا و انتظار موعود در حفظ هویت مستقل فرهنگ تشیع است.
اما تردیدی نیست که بازخوانی قیام عاشورا، و واکاوی فرهنگ انتظار و نگاه نوبه نو به این دو مؤلفه ارزشمند مکتب تشیع، و استفاده های راهبردی از آن ها می تواند پایایی و پویایی شیعه را بیشتر کند و جامعه اسلامی و جهان معاصر را به اهداف برپایی قیام عاشورا و ظهور مهدی موعود (ع) نزدیک نماید. و چنین خواهد شد هرگاه خدا خواهد.

با مروری بر تاریخ اسلام متوجه خواهیم شد که اوج ولایت مداری در حادثه کربلا به وقوع پیوسته ؛ چرا که در آن واقعه عظیم شاهد انسان های بزرگی بودیم که هویت آنها با عنصر ولایت شکل گرفته بود و تمام رفتار ، گفتار و حتی رجز خوانی های آنها بر محور ولایت یعنی اطاعت بی چون و چرا از امام (ع) دور می زد ؛ لذا تا آخرین قطره خون در کنار امام خویش مبارزه کرده و زیباترین صحنه های ولایت پذیری و ولایت مداری را به نمایش گذاشتند و سبب جاودانگی این حادثه در تاریخ شدند.

اهمیت مساله ولایت به حدی است که در حدیثی از طریق زرارة بن اعین، از حضرت امام محمّد باقر «ع» نقل شده : الإمام الباقر «ع» : بنی الإسلام علی خمسة أشیاء ، علی الصّلاة و الزّکاة و الحجّ و الصّوم و الولایة. قال زرارة: فقلت : و أیّ شی‏ء من ذلک أفضل؟ قال:الولایة ، لأنّها مفتاحهنّ ، و الوالی هو الدّلیل علیهنّ. ( کافی،ج 2، کتاب الایمان و الکفر باب دعائم الاسلام،ح 5)

امام باقر (ع) : دین اسلام بر پنج چیز بنا شده است نماز و زکات و حج و روزه و ولایت، ، زراره می‏گوید: پرسیدم: کدامیک از اینها بالاتر است؟ فرمود: ولایت، زیرا ولایت کلید آنهاست، و «والی» راهنمون مردم است به برپاداری آنها.

یکی از شخصیت‌های موثر در حادثه عاشورا و کسی که رفتار و گفتار او نمونه بارز و مشخص ولایت مداری است ، حضرت مسلم بن عقیل است.

در واقع وقتی نامه‌های فراوان مردم کوفه برای امام حسین (ع) فرستاده شد و حضرت را به کوفه دعوت کردند ، امام (ع) پسر عموی خود ، مسلم بن عقیل را با دو نفر دیگر روانه کوفه کرد ؛ تا در صورتی‌که شرایط برای حضور حضرت مهیا باشد پس از نیازسنجی به طرف کوفه حرکت کند.

نکته قابل توجه در مساله ولایت پذیری از امام عصر (ع) توسط مسلم بن عقیل ، این نکته است که ایشان دستور و سفارش ولی امر خود را تا پای جان و حتی با پذیرش با شهادت ، لبیک می گوید.

به نوعی می توان نتیجه گرفت که مساله مسلم به عقیل در باب ولایت پذیری از دو منظر قابل تامل است ، اول اینکه ایشان خود به تمام معنا مفهوم ولایت پذیری را به منصه ظهور رساند و الگویی جاودان در زمینه ولایت مداری گردید ، و از سویی دیگر مردم کوفه می توانستند با تبعیت از فرستاده امام حسین (ع) که همان مسلم بن عقیل بود ، از آزمونی بزرگ ، سربلند بیرون بیایند؛ چرا که در آن مقطع تاریخی، پذیرش شرایط مسلم از سوی کوفیان به منزله قرار گرفتن مردم کوفه زیر چتر ولایت امام حسین(ع) بود ؛ اما متاسفانه در این امتحان مردود و برای همیشه مصداقی برای ولایت گریزی مطرح شدند.

عبادت
زهد و عبادت خالصانه حضرت زینب (س)  از ويژگي هاي اخلاقي شان به شمار مي رود. حضرت زینب (س)  حتي در سخت ترين و شديدترين مشكلات زيندگي و الم هايشان عبادت خدا را از ياد نبردند بطوريكه امام سجاد (عليه اسلام) مي فرمايند:
«ما تركت تهجدها لله طول دهرها حتي ليله الحادي عشر من المحرم(1)
«زينب كبري هرگز در عمرش نافله شبانه اش را ترك نكرد حتي شب يازدهم كه غرق گرفتاي و ماتم عزيزان بود»
مرحوم بيرجندي در كبريت احمر مي گويد:
«از برخي مقاتل معتبر از امام سجاد نقل شده كه فرمود: عمه ام زينب با تمام مصيبت هايي كه بر او وارد شده بود از كربلا تا شام هيچگاه نوافل خود را ترك نكرد»(2)
ايثار و بخشش
از ديگر ويژگي هاي شخصيتي ايشان ايثار و بخشش ايان مي باشد، حضرت زينب در خانواده اي بخشنده و ايثارگر تكامل يافت كه مايحتاج خود را براي بهبود وضع زندگي مردم خرج مي كردند و ديگران را بر خود مقدم مي داشتند. زينب در كانوني قدم به دنيا گذاشت كه پروردگار عالم از ايثار و گذشت آنان سخن مي گويد و آياتي را در تمجيدشان نازل فرموده است(3).

1. زينب بنت الامام اميرالمومنين ص20؛ رياحين الشريعه، ج، ص61
2. بانوي شجاع قهرمان كربلا، ص61
3. سوره دهر/ آيات 8 الي 10

دو انگیزه مهم و اساسی، عامل تلاش برای تحریف این رخداد عظیم الهی است:
- نخست ضدیت و عناد با اصل فرهنگ عاشورا که نماد آن حاکمان جائر و ظالم در طول تاریخ بوده و هستند. کسانی که بیم آن دارند عاشورای الهام‌بخش، توده‌های مردم مظلوم را بر علیه ظلم و جور آنها بشوراند و پادشاهی‌شان را براندازد. این دسته وقتی نمی‌توانند عاشورا را به طور کلی از صحنه زندگی و باور مردم حذف کنند، می‌کوشند آن رویداد عظیم را در حد یک سوگواره بدون محتوا تقلیل دهند تا خطری برای آنها نداشته باشد.

- اما انگیزه دوم که این روزها بیشتر دیده می‌شود- توجیه رفتار و اعمال خلاف موازین یک قوم یا گروه است. در این روش، تحریفگران به خوبی می‌دانند حرکات و رفتارشان کمترین نسبتی با آن قیام الهی ندارد و به جای تلاش برای اصلاح و تعالی خود و پشت کردن به منافع زودگذر دنیا، سعی در مصادره و تفسیر آن قیام نورانی می‌کنند! سخنانی را به امام حسین(ع) نسبت می‌دهند که ساحت مقدس حضرتش از آن بری است! و در نتیجه می‌کوشند عاشورا را به حرکتی یک‌بار مصرف تبدیل کنند که دیگر عصر و وقت آن گذشته و کسی نباید به فکر تکرار و احیای آن باشد!
حقیقت نشان داده آنان که به ساحت مقدس معصومین علیهم السلام اسائه ادب کرده‌اند، همه و همه مصداق آیه دهم سوره روم هستند که می‌فرماید؛ «فرجام کار کسانی که اعمال بد و ناشایست مرتکب شدند به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب کردند و آن را به سخره گرفتند» و چون چنین‌اند، منشأ فکری مشترکی برای آنها می‌توان در نظر گرفت و در نتیجه می‌بینیم که تحریف‌ها در طول تاریخ یکسان بوده و فقط ادبیات آن تفاوت کرده است.
برخی از مهم ترین ترفند ها دشمنان جهت نابودی و به فراموشی سپردن فرهنگ متعالی و الهی عاشورا را می‌توان اینگونه برشمرد:
الف: ادعای عاشقانه بودن حرکت امام حسین(ع) با هدف نفی عاقلانه بودن آن !
ب: ب: برخی نیز اصرار داشته‌اند قیام اباعبدالله الحسین علیه السلام را به عنوان یک «الگوی» غیرقابل تکرار معرفی کنند که تاریخ مصرف آن منحصر به همان زمان وقوع بوده است. برای اثبات نظر انحرافی خود به روش امامان معصوم(ع) بعد از امام حسین علیه السلام استناد می‌کنند و روش و منش آن بزرگواران را اجتناب از قیام معرفی می کنند،تحریفگران در حالی این ادعا را مطرح می‌کنند که ائمه پس از امام حسین(ع) یکی پس از دیگری به گواهی مسلمات و محکمات تاریخی ت بدین علت روشی جز روش عاشورایی سیدالشهدا(ع) را انتخاب کردند که اولا سیاست آن زمان اقتضا نمیکرده و دوما یار و یاوری چون 72 تن اصحاب فداکار آن حضرت نداشتند و اگر داشتند، لحظه‌ای در قیام و خروج بر حاکمان ظالم تردید نمی‌کردند. به عنوان نمونه می‌توان به روایت مشهور و صحیحی درباره حضرت امام صادق(ع) استناد کرد آنگاه که «یکی از محبین آن حضرت با ادعای اینکه نیمی از مردم و حتی بیشتر از آن، یار فداکار و منتظر فرمان قیام هستند، به آن حضرت برای برپایی نهضتی عظیم اصرار کرد. حضرت در پاسخ وی فرمودند که بیش از 16 یا 17 یار پا به رکاب برای قیام ندارند.
امامانی که سالیان طولانی عمر پربرکتشان را در زندان خلفای ظالم گذراندند چه موقع فرصت و امکان قیام داشتند که آن را رد کرده و خانه‌نشینی و عافیت را انتخاب کرده‌اند!؟ و اگر حرف مدعیان درست باشد، چرا تمام امامان معصوم پس از امام حسین(ع) بی‌استثنا به شهادت رسیدند!؟ آیا می‌توان پذیرفت که آنها زندگی در سایه حاکم غاصب ظالم را پذیرفته‌ا‌ند، اما باز هم شهید شده‌اند؟! پاسخ این دروغ ننگین را امام حسین(ع) در بیانی رسا و بلیغ به بلندای تاریخ بیان داشته‌اند. آنجا که می‌فرمایند:«مثلی لا ابایع مثل یزید : یعنی کسی همچون من و هرگز با کسی همچون یزید بیعت نمی‌کند»